Chhatrapati Shivaji Maharaj Jayanti 2023: शिवाजी महाराजांना ‘छत्रपती’ ही पदवी कधी आणि कशी मिळाली?

Chhatrapati Shivaji Maharaj Jayanti 2023 : मराठा साम्राज्याचे संस्थापक शूर योद्धा छत्रपती शिवाजी महाराज (Chhatrapati Shivaji Maharaj Jayanti 2023 ) यांची आज 393 जयंती साजरी केली जात आहे. छत्रपती शिवाजीं महाराजांची गणना देशातील सर्वात पुरोगामी आणि विवेकी राज्यकर्त्यांमध्ये केली जाते. त्यांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी प्रतिष्ठित शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. तेव्हापासून आजतागायत त्यांची जयंती परंपरेने महाराष्ट्रात शिवजयंती म्हणून साजरी केली जाते. छत्रपती शिवाजी महाराज हे एक योद्धा आणि मराठा राजा होते. ज्यांनी मुघलांविरुद्ध अनेक लढाया केल्या. त्यांच्या शौर्य, रणनीती आणि नेतृत्वामुळे त्यांना ‘छत्रपती’ ही पदवी मिळाली. शिवाजींना छत्रपती ही पदवी कधी आणि कशी मिळाली ते जाणून घेऊया… 

शिवाजी महाराज त्यांच्या आई जिजाबाई यांचे भक्त होते. हिंदू महाकाव्ये, रामायण आणि महाभारत या त्यांच्या अभ्यासाचादेखील हिंदूंच्या मूल्यांच्या आजीवन बचावावर परिणाम करण्यात आला. म्हणून त्यांना धार्मिक शिकवणुकींमध्ये खूप रस होता, आणि नियमितपणे हिंदू संतांच्या सहवासात आवडत असत. दरम्यान विजापूर आणि मुघलांविरुद्धच्या शिवाजीच्या युद्धकौशल्याला आणि रणनीतीला सर्वांनी सलाम केला. त्याच्या गनिमी काव्याने शत्रूंवर मात केली. चैथ आणि सरदेशमुखी यांच्यावर आधारित महसूल संकलन व्यवस्थेच्या मदतीने त्यांनी मजबूत मराठा राज्याचा पाया घातला. विजापूरचा अधिपती आदिलशहा शिवाजी महाराजांच्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे घाबरू लागला. मग आदिलशहाने त्याला कैदी बनवण्याची योजना आखली. 

वाचा: सर्व शिवप्रेमींना शिवजयंतीच्या शिवमय शुभेच्छा, ‘अशा’ द्या जयंतीच्या खास शुभेच्छा

आदिलशहाच्या कैदेतून वडिलांची सुटका झाली

आदिलशहाचा डाव शिवाजी महाराजांना आधीच समजला होता. आदिलशहा त्याला पकडू शकला नाही पण त्यांच्या योजनेत शिवाजी महाराजांचे वडील शहाजी यांना कैद करण्यात आले. याची माहिती मिळताच शिवाजी महाराजांनी आदिलशहाला चोख प्रत्युत्तर देण्याची योजना आखली. वडिलांना ज्या तुरुंगात कैद केले गेले होते ते शोधण्यासाठी त्याच्या धोरणाने आणि धैर्याने त्याला जास्त वेळ लागला नाही. त्यांनी आपल्या वडिलांना आदिलशहाच्या कैदेतून मुक्त केलेच पण पुरंदर आणि जावेली हे किल्लेही ताब्यात घेतले. 

जेव्हा मुघलांना 24 किल्ले द्यावे लागले…

या संपूर्ण घटनेनंतर औरंगजेबाने शिवाजी महाराजांना पकडण्यासाठी मैत्रीचे जाळे फेकले. त्याने जयसिंग आणि दिलीप खान यांना पुरंदर करारावर स्वाक्षरी करण्यासाठी शिवाजीकडे पाठवले. तहानंतर शिवाजी महाराजांना 24 किल्ले मुघल शासकाला द्यावे लागले. यानंतर औरंगजेबाने शिवाजी महाराजांना आग्रा येथे बोलावले आणि कपटाने कैदेत ठेवले, पण फार काळ नाही. शिवाजी महाराज लवकरच औरंगजेबाच्या तुरुंगातून निसटले.

…आणि शिवाजी महाराज ‘छत्रपती’ ही पदवी मिळाली

औरंगजेबाने कपटाने त्याला कैदी बनवताच पुरंदर तह हा निव्वळ भ्रम होता हे शिवाजी महाराजांना समजले होते. आपल्या शौर्याच्या आणि लढाईच्या कौशल्याच्या जोरावर त्याने औरंगजेबाच्या सैन्याचा पराभव तर केलाच पण 24 किलो पुन्हा ताब्यात घेतले. या शौर्यानंतर त्यांना 6 जून 1674 रोजी रायगड किल्ल्यावर छत्रपती ही पदवी देण्यात आली. छत्रपतींमधला छत्र म्हणजे देवता किंवा अत्यंत धार्मिक पुरुषांनी परिधान केलेला एक प्रकारचा मुकुट, पण पति म्हणजे गुरु.

शिवाजीने स्वत:ला राजा किंवा सम्राट बनवले नाही, तर तो स्वत:ला आपल्या प्रजेचा रक्षक मानत होते आणि म्हणून त्यांना ही पदवी देण्यात आली. त्यांचा राज्याभिषेक काशीच्या पंडित गागाभट यांच्या हस्ते झाला. तीन आठवडे चाललेल्या तापामुळे 3 एप्रिल 1680 रोजी त्यांचा मृत्यू झाला.