Sallekhana Vidhi : सल्लेखानाची प्रथा असते तरी काय? जैन समाजात का आहे महत्त्व?

Vidyasagar Maharaj passed away : जैन धर्मातील दिगंबर पंथियांचे संत आचार्य विद्यासागर महाराज (Acharya Vidyasagar Maharaj) यांचं निर्वाण झालं आहे. छत्तीसगड येथील डोंगरगड या ठिकाणी त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. रविवारी रात्री 2 वाजून 35 मिनिटांनी त्यांची प्राणज्योत मालवली. त्यांच्या समाधीमरणाने संपूर्ण जैन समाजासह त्यांचा भक्तगण शोकसागरात बुडाल्याचं पहायला मिळतंय. अशातच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी (PM Narendra Modi) यांनी देखील आचार्य विद्यासागर महाराज यांच्या निधनाबद्दल शोक व्यक्त केला आहे. तर मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये अर्धा दिवसाचा राजकीय दुखवटा जाहीर करण्यात आला आहे. आचार्य विद्यासागर महाराज यांनी सल्लेखाना प्रथेनुसार (Sallekhana Vidhi) देहत्याग केला. त्यामुळे ही सल्लेखना प्रथा आहे तरी काय? असा प्रश्न विचारला जातोय. 

सल्लेखना प्रथा आहे तरी काय?

सल्लेखना ही जैन धर्माची प्रथा आहे. या प्रथेमध्ये स्वेच्छेने शरीर सोडण्यासाठी अन्न आणि पाण्याचा त्याग केला जातो. ‘सल्लेखाना’ हा शब्द ‘सत’ आणि ‘लेखन’ म्हणजे ‘चांगुलपणाचा खाते जमा’ या दोन मिळून बनलेला आहे. दुष्काळ, म्हातारपण आणि आजारपणात काही उपाय दिसत नसताना धर्माचे पालन करून व्यक्तीने स्वेच्छेने सल्लेखाना पद्धतीने प्राणत्याग करावा, या एका विशेष कल्पनेमुळे जैन धर्मात सल्लेखानाची प्रथा पाळली जाते. 

सल्लेखाना पद्धतीचा मूळ अर्थ म्हणजे दु:ख, दुःख किंवा दु:ख न बाळगता आनंदाने मृत्यू स्वीकारणं. याच कारणामुळे या पद्धतीमध्ये व्यक्ती अन्न आणि पाणी पूर्णपणे सोडून देते आणि शरीराचा त्याग करते. यामध्ये जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला असं वाटतं की तो मृत्यू जवळ आला आहे तेव्हा तो स्वतः खाणं पिणं सोडून देतो. दिगंबर जैन धर्मग्रंथानुसार त्याला समाधी किंवा सल्लेखाना म्हणतात.

चंद्रगुप्त मौर्याने देखील घेतली होती सल्लेखना

मौर्य वंशाचे संस्थापक चंद्रगुप्त मौर्य याने सल्लेखाना पद्धतीने आपल्या प्राणांची आहुती दिल्याची ऐतिहासात नोंद सापडते. कर्नाटकातील श्रावणबेळगोला येथे चंद्रगुप्त मौर्यने अन्नपाण्याचा त्याग केला होता. उत्तरेकडील साम्राज्यात दुष्काळ पडल्याने त्याने सल्लेखाना पद्धतीचा अवलंब केला होता.

दरम्यान, आचार्य पद स्वीकारण्यापूर्वी आचार्य विद्यासागर महाराज यांनी पहिले ऋषी शिष्य निर्णयक श्रमण मुनिश्री समयसागर महाराज यांना आचार्य पदासाठी पात्र मानलं असून त्यांना आचार्य पद देण्याची घोषणा केली आहे. तुम्हाला माहिती नसेल तर, 11 फेब्रुवारी रोजी आचार्य विद्यासागर महाराज यांचा गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये ‘गॉड ऑफ द ब्रह्मांड’ म्हणून गौरव करण्यात आला होता.