जागतिक मृदा दिवस का महत्वाचा आहे? जाणून घ्या इतिहास, महत्व आणि थीम

World Soil Day : दरवर्षी ५ डिसेंबर रोजी ‘जागतिक मृदा दिन’ (World Soil Day) साजरा केला जातो. झपाट्याने वाढणाऱ्या लोकसंख्येमुळे येणाऱ्या समस्यांवर प्रकाश टाकण्याचाही या दिवसाचा उद्देश आहे.  मानवाच्या बदलत्या जीवनशैलीचा परिणाम, पर्यावरणाचा ऱ्हास आणि अशा प्रकारच्या इतर अनेक कारणांमुळे मृदेची झीज मोठ्या प्रमाणावर होतेय. त्यामुळे यासंदर्भात जागरुकता करण्याच्या दृष्टीने 2013 साली सयुंक्त राष्ट्राच्या महासभेत 5 डिसेंबर हा जागतिक मृदा दिवस साजरा करण्याचा संकल्प करण्यात आला. सुमारे 45 वर्षांपूर्वी भारतात ‘माती वाचवा चळवळ’ सुरू झाली. पीएम मोदींनी माती वाचवण्याच्या उपायांवर 5 मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करण्याचेही सांगितले आहे.

मातीचे महत्त्व

माती जीवनासाठी अत्यावश्यक आहे.  कारण ती अन्न, वस्त्र, निवारा आणि औषध यासह जीवनाच्या चार प्रमुख साधनांचा स्त्रोत आहे. त्यामुळे मातीचे संवर्धन आवश्यक आहे. याशिवाय माती वेगवेगळ्या प्रमाणात खनिजे, सेंद्रिय पदार्थ आणि हवा यांनी बनलेली असते. जीवनासाठी ते महत्त्वाचे आहे कारण ते वनस्पतींच्या वाढीसाठी एक माध्यम आहे. अनेक कीटक आणि इतर जीवांचे घर आहे. हे पृष्ठभागावरील पाण्यासाठी आणि वातावरणातील वायूंच्या देखभालीसाठी गाळण्याची प्रक्रिया प्रणाली म्हणून देखील कार्य करते. त्यामुळे मातीच्या नुकसानाबाबत जनजागृती करण्यासाठी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिन साजरा केला जातो.

2002 मध्ये, इंटरनॅशनल युनियन ऑफ सॉईल सायन्सने दरवर्षी 5 डिसेंबर रोजी जागतिक मृदा दिवस साजरा करण्याची शिफारस केली. 05 डिसेंबर रोजी, थायलंडचे राजे एच.एम. भूमिबोल अदुल्यादेज यांचा जन्म झाला. ते या उपक्रमाच्या मुख्य समर्थकांपैकी एक होते. FAO ने थायलंड राज्याच्या नेतृत्वाखाली जागतिक मृदा दिनाच्या औपचारिक स्थापनेला आणि जागतिक मृदा भागीदारीच्या चौकटीत जागतिक जागरुकता वाढवणारे व्यासपीठ म्हणून समर्थन दिले. FAO च्या परिषदेने जून 2013 मध्ये जागतिक मृदा दिनाला एकमताने मान्यता दिली आणि 68 व्या संयुक्त राष्ट्रांच्या आमसभेत अधिकृतपणे स्वीकारण्याची विनंती केली. डिसेंबर 2013 मध्ये, संयुक्त राष्ट्र महासभेने आपल्या 68 व्या अधिवेशनात 5 डिसेंबर हा जागतिक मृदा दिवस म्हणून घोषित केला. पहिला जागतिक मृदा दिन 5 डिसेंबर 2014 रोजी साजरा करण्यात आला.

वाचा : धक्कादायक! नातवाने मुलगी पळवली म्हणून आजीला विवस्त्र करुन मारहाण

माती वाचवण्याचे मार्ग

– जंगलतोडीवर बंदी घालावी.
– वृक्ष लागवडीवर विशेष भर द्यावा.
– उतार असलेल्या जमिनीवर बंधारे बांधून मातीची धूप रोखता येते.
– बांधकाम आणि खाणकामात मातीची धूप होण्यापासून संरक्षण करण्यावर भर दिला पाहिजे.
– शेताची नांगरणी उताराच्या विरुद्ध करावी.
– माती पोषक तत्वांमध्ये मौल्यवान बनवण्यासाठी पीक रोटेशन तंत्राचा अवलंब वाढवावा.

माती प्रदूषण थांबविण्यासाठी आपण काय केले पाहिजे?

– प्लास्टिकचा वापर टाळा.

– पर्यावरणास अनुकूल, बागकाम, साफसफाईची आणि वैयक्तिक काळजीची उत्पादने निवडा.

– बॅटरीसारख्या घातक कचर्‍याची जबाबदारीने विल्हेवाट लावा.

– आपला अन्न कचरा कंपोस्ट करा वनस्पती-आधारित आहार घ्या.

‘माती वाचवा अभियान’

माती बचाओ आंदोलनाची सुरुवात 1977 मध्ये मध्य प्रदेशातील होशंगाबाद येथून झाली. येथील तवा धरणामुळे जिरायती मातीचे दलदलीत रूपांतर होत होते. शेती करून जीवन चालवणाऱ्या शेतकऱ्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागत होता. त्यानंतर होशंगाबादच्या शेतकऱ्यांनी माती वाचवा आंदोलन सुरू केले होते. मात्र यंदा पुन्हा या आंदोलनाची चर्चा तीव्र झाली आहे.

यावर्षी 05 जून 2022 रोजी पर्यावरण दिनानिमित्त दिल्लीत ‘माती वाचवा चळवळ’ या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते. ज्यामध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मातीच्या संरक्षणावर अनेक महत्त्वाच्या गोष्टी सांगितल्या होत्या. आपल्या भाषणात त्यांनी भारत सरकार ज्या पाच गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करत आहे त्याबद्दल सांगितले, त्या पुढीलप्रमाणे-

प्रथम- माती रसायनमुक्त कशी करावी.
दुसरे- मातीत राहणारे जीव कसे वाचवायचे, ज्याला तुम्ही लोक तांत्रिक भाषेत Soil Organic Matter म्हणता.
तिसरे- जमिनीचा ओलावा कसा टिकवायचा, तोपर्यंत पाण्याची उपलब्धता कशी वाढवायची.
चौथे- भूगर्भातील पाणी कमी झाल्यामुळे जमिनीचे होणारे नुकसान कसे दूर करावे.
पाचवा- जंगलांचे क्षेत्र कमी झाल्यामुळे जमिनीची सतत होणारी धूप कशी थांबवायची.