PhD Rules: ‘पीएच. डी’च्या नियमांत बदल

‘एमफिल’ला वगळले

अनेक विद्यापीठे ‘एमफिल’चे शिक्षण पूर्ण करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना पीएच. डी. प्रवेशासाठी प्राधान्य देतात. पीएच. डी. प्रवेशाचा सोपा मार्ग म्हणून अनेकांनी याचा अवलंब केला. मात्र, राष्ट्रीय शिक्षण धोरणाच्या पार्श्वभूमीवर नव्या नियमांतून ‘ एमफिल’ला वगळण्यात आले आहे. राखीव गटातील उमेदवारांसह आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांतील उमेदवारांना पाच टक्के सवलत लागू करण्यात आली आहे.

शोधनिबंध प्रसिद्ध करण्याचे बंधन नाही

बोगस संशोधनपत्रिकांमध्ये शोधनिबंध प्रसिद्ध करण्यात येत असल्याचे वारंवार निदर्शनास येत होते. त्यासाठी सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठात ‘यूजीसी केअर’चा सेलही कार्यान्वित करण्यात आला आहे. या पार्श्वभूमीवर ‘यूजीसी’ने संशोधन पत्रिकांमध्ये शोधनिबंध प्रसिद्ध करण्याचे बंधन काढून टाकले आहे.

अर्धवेळ पीएच.डी. करण्याला मान्यता

नव्या नियमावलीमध्ये अर्धवेळ पीएच. डी. ही नवी श्रेणी समाविष्ट करण्यात आली आहे. सध्या ही सुविधा काही आयआयटींमध्ये उपलब्ध आहे. मात्र, विद्यापीठे आणि महाविद्यालयांसाठी ही संकल्पना नवी आहे. त्यामुळे नोकरदारांनाही आता ‘पीएच.डी.’ करण्याची संधी प्राप्त झाली आहे. अर्धवेळ पीएच. डी. करण्यासाठी पूर्ण वेळ पीएच.डी.चेच पात्रता, निकष लागू असतील. मात्र, त्याबरोबर अर्धवेळ पीएच. डी. करणाऱ्य़ा उमेदवारांना ‘ना हरकत प्रमाणपत्र’ सादर करावे लागेल. पीएच. डी. साठीचे संशोधन दिलेल्या मुदतीत पूर्ण करावे लागेल. उमेदवार काम करीत असलेल्या ठिकाणी संशोधन सुविधा असणे आवश्यक आहे.

‘गाइड’ होण्याबाबतही नवे नियम

पात्र मार्गदर्शक (गाइड) आठ, सहा आणि चार उमेदवारांना मार्गदर्शन करू शकतील. निवृत्त होण्यासाठी तीन वर्षांपेक्षा कमी कालावधी असलेल्या प्राध्यापकांना पीएच. डी. मार्गदर्शक म्हणून काम करता येणार नाही. यापूर्वी प्राध्यापकांच्या निवृत्तीला एक ते दोन वर्षांचा कालावधी असतानाही, मार्गदर्शन करण्यात येत होते. पीएच. डी. मार्गदर्शकांना दोन आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करता येईल. आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांबाबत विद्यापीठे स्वतंत्रपणे नियम तयार करू शकतात, असेही स्पष्ट करण्यात आले आहे.

प्रवेश प्रक्रिया कायम

नव्या नियमावलीत पीएच. डी.च्या प्रवेश प्रक्रियेत बदल करण्यात आलेला नाही. प्रचलित पद्धतीनुसार विद्यापीठांच्या प्रवेश परीक्षेद्वारे पीएच. डी.साठीचे प्रवेश देता येतील. प्रवेश परीक्षेच्या अभ्यासक्रमात ५० टक्के भार संशोधन पद्धतीवर आणि ५० टक्के भार संबंधित विषयाला असेल, असे नमूद करण्यात आले आहे.

NEP ची अंमलबजावणी करण्यात सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ आघाडीवर